Wat hebben die oude Duitsers ons nog te zeggen? Vragen of Dialektik der Aufklärung nog relevant is in onze tijd, is vragen of deproblemen die in het boek door de twee bannelingen aan de orde wordengesteld zijn ‘opgelost’. Dit staat mijns inziens los van een eventuele instemming met de manier waarop Horkheimer en Adorno de moderne wereld analyseren; een waarheid wordt in het werk namelijk niet verkondigd, althans geen waarheid in traditionele zin. Er is wel een waarheid, natuurlijk, maar die wordt niet uitgesproken. Er wordt omheen gedraaid, er wordt steeds verwezen naar een plek waar de waarheid ‘huist’, maar het wordt nooit benoemd. Zodra het een naam krijgt, treed het verval in. Vandaar ook bijvoorbeeld het verbod binnen het Joodse geloof op het uitspreken van de naam van God: “In the Jewish religion (…) the link between name and essence is still acknowledged in the prohibition on uttering the name of God”.[1] In het Herbreeuws, de taal van de Joodse religie, is de naam van iets ook gelijk de essentie, terwijl bij de meeste andere talen de relatie tussen naam en object op louter conventie berust. De auteurs lijken in de passages aan het begin van het boek een lans te breken voor een herwaardering van deze ‘naamloosheid’ van het ware. Taal is het vangnet waar het absolute in verstrikt raakt, en waar het schadeloos gesteld wordt. In de handen van de taal sterft de essentie van dat wat het poogt te beschrijven: de “link between name and essence” is fragiel, zeer fragiel.

Maar zoals Terry Eagleton schrijft in een hoofdstuk over Adorno: “It would be a grim prospect if the concept of liberty or equality really was identical with the poor travesty of it we observe around us”.[2] Het concept vrijheid is dus nooit identitiek aan enige verwerkelijking ervan, maar het concept nodigt ons wel uit om te streven naar de verwerkelijking ervan. ‘Vrijheid’ staat ons dan als ideaalbeeld voor ogen, en onze taak is het die vrijheid tot volle wasdom te laten komen. Lees verder Klein rationeel sterfelijk mens →