Een groot deel van het maandag begonnen proces tegen massamoordenaar Anders Behring Breivik zal gaan om de vraag of hij nu wel of niet toerekeningsvatbaar is. De eerste procesdag begon met een verklaring van Breivik die weinig verbazing wekte: hij erkent de rechtbank niet en beschuldigt de rechters ervan aangesteld te zijn door politieke partijen die onder invloed van het multiculturalisme staan. ,,U heeft uw mandaat verkregen via politieke partijen die multiculturalisme steunen,” liet hij de rechters weten. Wat volgde was een uitputtende opsomming van de namen van slachtoffers – doden en overlevenden – door de openbaar aanklager, een opsomming die Breivik onbewogen, met neergeslagen ogen aanhoorde. Eerder verklaarde hij al dat hij enkel spijt heeft van het feit dat hij niet meer mensen gedood had op die noodlottige dag. Hij zegt te hebben gehandeld uit noodweer en ziet zichzelf derhalve als onschuldig.
Nu is het mij niet bekend hoe wordt vastgesteld of iemand toerekeningsvatbaar is, maar de hierboven beschreven gedachtegang kan niet uit een gezonde geest voortkomen, zoveel moge duidelijk zijn.
Als bewijsmateriaal in het zeer omvangrijke proces, dat in totaal minstens tien weken in beslag zal nemen, werd op die eerste dag in de rechtbank het filmpje laten zien dat Breivik vlak voor zijn gruwelijke daad op internet zette. En hier gebeurde het: het monster van Utøya kon tijdens het zien van die zelfgemaakte oorlogspropaganda zijn tranen niet bedwingen. Hij huilde. De eerste emotie die we van hem te zien krijgen, die verschrikkelijke arrogante lachjes niet meegerekend, is, zover wij nu kunnen beoordelen, ontroering om zijn eigen in elkaar geflanste videomanifest…
Nogmaals: hoe de heren en dames psychologen en andersoortige experts te werk gaan in dit soort gevallen weet ik niet. En naar het schijnt is een meerderheid van de Noren bang dat Breivik ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard – het tbs-systeem in Noorwegen kent een tamelijk mild regime. Om het nog lastiger te maken, zijn er twee verschillende rapporten verschenen over Breiviks geestesgesteldheid, met allebei een andere uitkomst. Oftewel: de experts komen er ook niet uit.
Maar die tranen dan, die zwakzinnige ontroering? En zijn uitspraak, dinsdag, tbs een vernedering te vinden? Breivik wil niets liever dan als volledig toerekeningsvatbaar gezien worden. ,,Ze zeggen dat ik gek ben, maar ik heb de meest spectaculaire aanslag gepleegd in het Europa van na de Tweede Wereldoorlog.” Misschien is dat alleen al reden genoeg om hem te behandelen als wat hij in ieders ogen toch al is: een compleet van elke realiteitszin verstoken, levensgevaarlijke psychopaat.
Geen eenzame opsluiting, maar praatgroepjes. Laat de ridder voor de rest van zijn leven in een witte pyjama thee drinken en roze en gele pilletjes nemen. Misschien een beetje snijden in die grote blanke hersenpan van hem. Zuig alle heldhaftigheid uit hem. Maar zorg alsjeblieft dat hij nooit de martelaar kan worden die hij wil zijn.