Categorie archieven: Artikelen

Oorlog en vrede in Oekraïne (1)

polen oekraine zomer 2010 328

In de zomer van 2010 was er voor de toeristen die wij waren weinig aan de hand in Oekraïne. Vanuit het Poolse Przemyśl hadden we een goedkope rammelende bus naar Lviv genomen. Net voor de grens stopte de bus om een aantal zwaarbeladen vrouwen binnen te laten. Al die zakken, tassen, koffers en dozen werden later bij de overgang door douanebeambten vluchtig doorzocht. Van ons wilden ze alleen weten wat we kwamen doen – best handig dan om met iemand te reizen die Russisch spreekt. polen oekraine zomer 2010 281

Op het hectische busstation aan de andere kant van de grens bleken sigaretten omgerekend 80 cent te kosten. Vanuit de volgende rammelende, snikhete  bus op weg naar het centrum zagen we  koeien grazen tussen woonblokken uit de Sovjettijd. Als iemand instapte gaf die geld voor het kaartje aan een medepassagier, die het doorgaf aan de volgende tot het bij de chauffeur was, waarna wisselgeld en kaartje weer werden doorgegeven naar achteren. Een Franse toerist met wie we eerder een gesprek hadden gehad begreep deze praktijk niet helemaal. Hij stopte verward het geld van een net ingestapte vrouw in z’n zak.

Lviv zelf bleek een prachtige, bruisende stad. Lekker rauw, niet heel goed onderhouden, maar heel levendig en onmiskenbaar Europees. Eeuwenlang stond Lviv onder Pools bewind, later maakten de Habsburgers er de dienst uit. Pas in de 20e eeuw werd Oekraïne een land, dus pas in de 20e eeuw werd Lviv een Oekraïense stad.

Zoals we van de 19e eeuw hebben geleerd is de neiging tot vurig nationalisme het sterkst in jonge naties. Een prille staat moet zijn plek op het wereldtoneel nog veroveren, er lijkt nog iets te verliezen. Het oostelijke deel van Oekraïne is qua cultuur en populatie in feite een verlengstuk van Rusland. Daar krijgen Oekraïense nationalisten geen voet aan de grond. Hoe anders is dat in het westelijke deel: op elke straathoek, in elke bar, in elke toeristenshop wordt met felle kleuren en ferme taal de Oekraïense identiteit bevestigd. Met als onsmakelijk en tamelijk schokkend dieptepunt een verregaande verering van de Ukrayins’ka Povstans’ka Armiya (UPA), het Oekraïense Opstandelingenleger. Deze paramilitaire opstandelingen speelden een belangrijke rol in het ontstaan van Oekraïne als zelfstandige natie. Tegelijkertijd waren het onverbiddelijke, opportunistische antisemieten die zich in de oorlog aan de meest afschuwelijke moordpartijen op vooral Polen schuldig maakten. Lees de gruwelijke details maar op Wikipedia.

In een bar genaamd Kryivka neemt de UPA-verering haast theatrale vormen aan. We hadden gelezen dat je alleen binnenkomt als je het wachtwoord weet, dat dan wel weer overal netjes staat vermeld. We stonden voor de zware stalen deur, een klein luikje ging open, en ik wist ternauwernood, heel zachtjes, de groet van de UPA uit te brengen: Slava Ukraini

Heroyam slava! sprak de figuur aan de andere kant. kryjivkaDe deur ging open en we stonden oog in oog met een bozig kijkende beer van een vent, compleet met UPA-uniform en automatisch geweer. Binnen stonden serveersters ons in dezelfde uniformen enorme glazen wodka in te schenken. Ik geloof niet dat we het daar lang uit hebben gehouden.

Slechts één keer in m’n leven ben ik ongemakkelijker dronken geworden dan in Kryivka, en dat was de volgende dag. Op straat hadden we mensen gevraagd naar een bar waar metal werd gedraaid. Bij het adres dat we kregen was van buiten niets te zien, maar een trap omhoog bracht ons naar een groezelige ruimte waar nog groezeligere mannen zaten te praten en te drinken. Er hingen t-shirts aan de muur met tijdloze slogans als Arbeit macht frei. Terug konden we niet meer, we werden direct uitgenodigd aan een tafeltje, waar we uit alle macht probeerden politieke onderwerpen uit de weg te gaan. Dat lukte maar net, en na een paar plichtmatige glazen slopen we opgelucht weg.

Voor mij kwam dit openlijke vertoon van rechts-extremistisch gedachtegoed als een schok. Ik probeerde me voor te stellen dat een populaire toeristische trekpleister in Amsterdam een NSB-bar was en dat in elke rockbar in Nederland wel een paar fanatieke neo-nazi’s zaten te chillen en dat die gewoon met rust werden gelaten.

Maar dat soort vergelijkingen gaat altijd mank. De dreigende rood-zwarte UPA-vlag wappert vandaag naast het gemoedelijke  blauw-geel van de Oekraïense natie op Maidan. Rood en zwart zijn ook de kleuren van de Pravyi Sektor, de extreem-rechtse gewapende burgermilitie die in Kiev vooraan stond tijdens de gevechten met de Berkut. Overal weerklinkt de leus Slava Ukraini! Heroyam slava! Er is geen onderscheid. Keiharde nationalisten en neo-nazi’s vechten naast Joden, boze Oekraïners en intellectuelen. maidan1Het is allemaal van een absurditeit die ik maar niet kan bevatten. Hoe onbegrijpelijk deze samenwerking tussen totaal tegengestelde krachten ook op mij overkomt, ik probeer deze revolutie niet, zoals Rusland doet, op te vatten als een coup van extreem rechts. Russia Today laat ons bijvoorbeeld, in een poging de hele opstand te reduceren tot een eruptie van rechts radicalisme, in twaalf filmpjes zien ‘why Ukraine fears and stands up to radical nationalists’. Volkomen terecht natuurlijk – niemand zit te wachten op een schrikbewind van paranoïde, oorlogszuchtige fascisten. Maar ik kan simpelweg niet geloven dat al die mensen op de straten van Kiev er dezelfde perverse ideeën op nahouden als de moreel gemankeerde aanhangers van Bandera en z’n kliek. Wanneer de strijd gestreden en het leed geleden is kruipen dat soort radicale krachten toch weer terug naar de donkere hoekjes waar ze vandaan kwamen. Gun mij dit optimisme.

En vergeef me deze uitweiding, want ik wil Lviv hier niet neerzetten als bolwerk van radicalen waar je maar beter uit de buurt blijft. Je kunt de opstand niet reduceren tot de speeltuin van een paar gevaarlijke gekken; net zomin kun je Lviv afdoen als broeinest voor extremisten. Het is tenslotte voornamelijk een stad waar heel gewone burgers gewoon hun leven leiden. En een stad van kunst, geschiedenis, cultuur, imposante architectuur, goede koffie, lekker eten en goedkope drank. We maakten er de mooiste wandelingen en ontmoetten er de vriendelijkste mensen. Ik had hier nu zelfs kunnen schrijven dat ik in Lviv met een Kalasjnikov had geschoten, maar helaas hebben we dat geld aan sushi uitgegeven.

Als de rust een beetje is teruggekeerd nemen we zo weer de bus. We weten nu in ieder geval waar we niet heen moeten gaan.

Volgende stop: Odessa.

polen oekraine zomer 2010 290

 

 

 

Het beest en de markt

Een essay van mij voor een filosofiemodule uit 2011, klein beetje aangepast.

—————————————————————————–

We leven in en op een markt. We kunnen haast nergens kijken zonder dat we er op attent worden gemaakt dat er iets is dat we hebben gekocht, of dat we iets moeten kopen, al gaat dat meestal onbewust. Alle spullen waar we ons mee omringen, de plek waar we die spullen bewaren, het eten waarmee we onszelf in leven houden, de cultuur waarmee we ons leven verrijken: alles heeft op zijn eigen wijze betrekking op een enorm, voor normale stervelingen onvatbaar geheel van structuren dat je, met enige goede wil en de nodige simplificatie, ‘markt’ zou kunnen noemen.

Ons leven berust in zeer grote mate op miljoenen vreemdelingen, die we impliciet vertrouwen, zonder wie het leven dat we nu leiden onmogelijk zou zijn[1]. De handel in en de productie van goederen en diensten vormen het paradigma dat wij ons de afgelopen eeuwen eigen hebben gemaakt. De omgang met de wereld om ons heen is voor de meesten een eindeloze bevestiging van dit paradigma in al z’n verschijningsvormen.

Wat zijn de morele implicaties van dit gegeven? In hoeverre worden de mens en de samenleving waarbinnen deze mens functioneert door het ‘marktdenken’ (laten we het maar even zo noemen) beïnvloed? Lees verder Het beest en de markt

De tranen van Breivik

Een groot deel van het maandag begonnen proces tegen massamoordenaar Anders Behring Breivik zal gaan om de vraag of hij nu wel of niet toerekeningsvatbaar is. De eerste procesdag begon met een verklaring van Breivik die weinig verbazing wekte: hij erkent de rechtbank niet en beschuldigt de rechters ervan aangesteld te zijn door politieke partijen die onder invloed van het multiculturalisme staan. ,,U heeft uw mandaat verkregen via politieke partijen die multiculturalisme steunen,” liet hij de rechters weten. Wat volgde was een uitputtende opsomming van de namen van slachtoffers  – doden en overlevenden – door de openbaar aanklager, een opsomming die Breivik onbewogen, met neergeslagen ogen aanhoorde. Lees verder De tranen van Breivik

Dada en het mysterie van de tweedehands revolutie

Een aantal mensen in ons gezelschap weet eigenlijk niet zo goed wat Dada is als we het Cabaret Voltaire in Zürich binnenlopen. Eerlijk gezegd kost het me moeite om het uit te leggen. Wat was dat dan, Dada? Een kunststroming die wilde afrekenen met de kunst. Met de kunst zoals die tot dan toe een vrij zorgeloos bestaan had kunnen lijden in de Westerse cultuur. Die gezapigheid moest kapot worden geëxperimenteerd. Dat niet iedereen dat weet maakt verder niet uit natuurlijk, alleen begin ik me ergens toch af te vragen hoe belangrijk kunst, of anti-kunst, nu werkelijk is. “Dada was heel belangrijk hoor!”, hoor ik mezelf roepen. “Het was het begin van de postmoderne kunst!”. Lees verder Dada en het mysterie van de tweedehands revolutie

Vergelding

Nieuwezijds Voorburgwal, Amsterdam, zaterdagnacht. Pratend, dronken in het duister lopen we – twee mooie jongedames en een jongeman, klein van stuk – als ons drie donkere figuren naderen. Ook zij zijn beneveld. Een van hen komt in botsing met een stilstaande auto. Ik hoor een ander zeggen: ,,Vanavond wil ik een Nederlands meisje pakken!” En tegen mijn vriendin, herhaaldelijk: ,,Ik ga je in je kontje neuken!” Ze komen akelig dichtbij. Ze zijn agressief. In mijn nobele naïviteit ga ik met gespreide armen tussen onze belagers en mijn gezelschap in staan. Lees verder Vergelding

Vrienden maken

Als we de Rotterdamse Oude Binnenweg inlopen zegt m’n meisje: ,,Volgens mij is dat daar een café voor iets minder rijke mensen.” Ik zeg okee. Het is vrijdagmiddag. We gaan biertjes drinken.

Ik was er al eerder langsgelopen, maar de plek was me nooit echt opgevallen. Voor de deur, op het terras dat uit een enkel bankje bestaat, zit een groep mensen die rechtstreeks uit een lekker ranzig  kraakpand lijkt te zijn gekropen. In 1983 dan. De gloriedagen van punk en drugs, zonder toekomst. Bomberjacks, kistjes, kapotte petjes, afgetrapte sneakers, vale tatoeages en wazige blikken. Ruw en doorleefd maar vrolijk alsof er inderdaad geen morgen is. Het moet nu gebeuren. Lees verder Vrienden maken

Lof der onbegrip

Als we bij elke grote gebeurtenis terug blijven grijpen naar historische analogieën voor duiding – als houvast – dreigt Hegels adagium “Het enige dat we leren van de geschiedenis is dat we niets leren van de geschiedenis” inderdaad bewaarheid te worden.

De revolte in de Arabische wereld wordt te pas en te onpas vergeleken met de serie revoluties die eind jaren tachtig, begin jaren negentig een einde maakte aan het communisme in Europa. Maar begrijpen we hierdoor de situatie in Egypte, Libië of Jemen beter? Los van het feit dat de vergelijking op de meeste plaatsen gewoon mank gaat is het de vraag of de duiding van de huidige opstanden ook maar iets geholpen is met een nieuwe wanhopige poging tot historische gelijkstelling. Lees verder Lof der onbegrip

Uitverkoop in Europa

De Franse president Sarkozy was vorige week tijdens een vraaggesprek op de Franse televisie de derde grote Europese leider in korte tijd die het multiculturele project afviel. Het concept heeft gefaald, zei hij. Binnen een samenleving kunnen volgens Sarkozy verschillende gemeenschappen niet naast elkaar bestaan. “Als je je vestigt in Frankrijk, accepteer je dat je opgaat in één enkele gemeenschap, en dat is de nationale gemeenschap.” In omgekeerde richting wil Sarkozy: van de zwaar bevochten Gesellschaft terug naar de ‘natuurlijke’  Gemeinschaft. Lees verder Uitverkoop in Europa

Manke stadsvriend

Waar zijn al je woorden gebleven, manke stadsvriend? Opnieuw leren denken, opnieuw leren formuleren. Uit het slijk van trage dagen treden om weer tot leven te komen, om weer te proeven van de dag. Zonder zelfbeklag, ai, maar dat is lastig, zelfs voor iemand met zo’n dikke huid als die van jou, manke stadsvriend. En zonder gemeenplaatsen, ai, een welhaast onmogelijke taak m’n waarde. Simpele taken kunnen zo zwaar wegen, ach, arm kind, aan de grillen van het duister overgeleverd, zwalkend tussen de afgrond van gelatenheid en oplichtende oplevingen.

Vastgeklonken aan de stad. Zoveel gebeurtenissen dat niets meer opvalt. Gebeurtenisseninflatie. Kijk maar uit je raam, je zult het zien. Een brij van hopeloos voortploeterende mensen, arme mensen, spuwend op het medelijden dat ze wordt toegeschoven uit duistere hoeken, en toch tevreden met de korsten brood die volgen. Je ziet hun haat en hun geluk, het volgt elkaar te snel op, en jij, manke stadsvriend, je ziet het aan, en je wenste dat je, al was het maar voor een dag, weer die haat en dat geluk kon voelen, zo onbevangen. Om, al was het maar voor een dag, je werkelijk zo met iets verbonden te voelen dat de gevoelens vanzelf kwamen, oncontroleerbaar, om te schuimbekken, om een traan te laten…

Nee!

Stop daar onmiddelijk mee! Sentimentele zak. Sentimentaliteit, dat is als je ergens niets om geeft, om het dan toch te doen voorkomen dat het je zeer aan het hart gaat. Het is ook wel dat je eigenlijk uitgeblust bent, maar dat je dan toch nog terugverlangt naar allerlei gevoelens en sensaties, en dat je dan eigenlijk heel pathetisch overkomt. Of ook wel dat je over dingen praat op zo’n rtl4 manier. Maar daar ben je nog veel te jong voor. Daarom sommeer ik je om daar onmiddelijk mee te stoppen. Als je zo’n bikkelharde, strenge jaren vijftig vader had gehad, dan had hij je nu een zwakkeling genoemd. En dan was je heel boos geworden, omdat je wist dat hij ondanks de onredelijkheid van zijn woorden gelijk had. Wat het natuurlijk alleen maar erger maakt. Er is bijna niets frustrerender dan boos zijn op iemand die gelijk heeft. Want toegeven kan niet.

Trek je broek op, je handen aan je mond, en hef een gezang aan om de geesten te bezweren, als een sjamaan, een duivelsuitdrijver, hef een gezang aan dat met kristallen scherpte demonen splijt, een gezang dat wolken doet vluchten en licht doet regenen, laat opnieuw een zon je pad belichten en negeer de religieuze associaties, het waren de religies immers die onze metaforen stalen, we nemen ze slechts terug uit de handen van de godsvruchtigen, deze beelden komen ons toe, dus werp af je schroom en hef aan je gezang… het komt ons toe.